Profilaktyka powinna trwać całe życie. Dzięki profilaktyce można uniknąć choroby albo wykryć ją na tyle wcześnie, że nie zdąży poczynić dużych szkód w organizmie. Badania podstawowe – morfologia, glukoza, cholesterol, badanie moczu czy EKG – zaleca się ich wykonywanie co 2-3 lata, poczynając od około 20 roku życia. Jednak tylko 30 proc. Polaków deklaruje, że regularnie wykonuje badania profilaktyczne, a kolejne 44 proc. – że wykonuje je „od czasu do czasu” – wynika z badania, przeprowadzonego przez Fundację My Pacjenci we współpracy z Rzecznikiem Praw Pacjenta.
Badanie przeprowadzono w grudniu 2021 r., w którym przeanalizowano stosunek pacjentów do profilaktyki. Zapytano np. o zachęty, które skutecznie skłoniłyby uczestników np. do regularnego wykonywania badań. Pytania dotyczyły:
- stosunku do badań profilaktycznych
- wykonywania badań profilaktycznych
- oczekiwanych/akceptowalnych rozwiązań wspierających zgłaszalność do badań profilaktycznych
- stosunku do szczepień ochronnych
Wyniki były bardzo niepokojące, ponieważ jedynie blisko 1/3 badanych zadeklarowało, że regularnie wykonuje takie badania jak morfologia, kolonoskopia czy cytologia. Kolejne 44 proc. ankietowanych odpowiedziało, że wykonuje je od czasu do czasu, a nie tylko a aż 10 proc. nigdy nie skorzystało z badań profilaktycznych. Jakie są powody dla których Polacy nie chcą wykonywać badań?
Wyniki pokrywają się z badaniami z 2021 roku, które pokazują niechęć do profilaktyk ponieważ ….po prostu Polacy nie wiedzą jakie badania im przysługują. Co czwarty Polak nie posiadał informacji, czy dla osób w jego wieku są zalecane jakieś badania profilaktyczne. Największą świadomość związaną z tego rodzaju badaniami miały osoby powyżej 50. roku życia – wynika z sondażu ARC Rynek i Opinia. Bardziej nieświadomi w tym zakresie są mężczyźni (28%) niż kobiety (22%). Największą świadomość mają osoby w wieku 41-50 lat (61% z nich twierdzi, że takie badania są zalecane) oraz powyżej 50 lat (70%), co nie oznacza, że tak wysoki odsetek osób je wykonuje.
Jakie są rodzaje profilaktyki?
Do każdego można dotrzeć. Wystarczy wytłumaczyć, pokazać korzyści oraz niewielkie koszty. Koniec końców liczy się tylko zdrowie. A profilaktyka może nas przed jego pogorszeniem ustrzec. Dlatego warto wiedzieć co możemy zrobić w jej ramach oraz na jakie rodzaje dzieli się. Na pierwszym etapie można się spotkać z profilaktyką wczesną, najbardziej podstawową, fundamentalną. Opiera się na promowaniu zdrowego stylu życia i aktywności powszechnie uznanych za korzystne dla ludzkiego organizmu. Warto uprawiać sport, a zaniechać należy palenia tytoniu, gdyż przyczyni się to do poprawy naszego dobrostanu.
Kolejny poziom reprezentuje profilaktyka pierwotna. Obejmuje ona czynności, które mają na celu przeciwdziałanie zachorowaniu, przy czym zauważalna jest koncentracja na czynnikach ryzyka i przyczynach jednostek chorobowych. Mówiąc inaczej – skupiamy się na ściśle zdefiniowanych działaniach, np. rezygnujemy z tłustych mięs, potraw smażonych, napojów gazowanych i słodyczy, ponieważ wiemy, że utrzymywanie prawidłowej diety i optymalnej masy ciała zmniejsza niebezpieczeństwo wystąpienia miażdżycy tętnic i cukrzycy typu II.
Następny typ to profilaktyka wtórna, która polega na podejmowaniu prób wczesnego wykrycia schorzenia u osób szczególnie narażonych na zachorowanie (badania przesiewowe). To z kolei zwiększa szansę na wprowadzenie skutecznego i efektywnego leczenia oraz zapobiegnięcie negatywnym konsekwencjom. Przykładem takiego skriningu jest akcja zorganizowana w jednym z kieleckich szpitali. Pacjentów z wyselekcjonowanej grupy ryzyka zaproszono na badanie USG, aby potwierdzić lub wykluczyć obecność tętniaka aorty brzusznej.
Ostatnią już podkategorią jest profilaktyka trzeciorzędowa, która dotyczy głównie osób przewlekle chorych i skupia się na czynnościach zatrzymujących rozwój (postęp) schorzenia oraz przeciwdziała pojawieniu się powikłań. Może to być np. rehabilitacja pacjenta z zakrzepicą żył głębokich, który niedawno przeszedł leczenie ciężkiego epizodu zatorowości płucnej.
Jak zadbać o swoje zdrowie, by zmniejszyć ryzyko choroby?
Profilaktyka to nie tylko badania.
Wiele z naszych codziennych zachowań wpływa na zmniejszenie ryzyka rozwoju choroby. Należą do nich:
- dieta, zbilansowana pod względem liczby kalorii oraz składników odżywczych, takich jak węglowodany, białko, tłuszcz, mikro- i makroelementy, urozmaicona i odpowiednia dla danej płci, danego wieku, charakteru pracy i ogólnego stanu zdrowia
- ruch, stosowny do wieku, stanu zdrowia, sylwetki, stylu życia
- wykształcenie w sobie umiejętności radzenia sobie z trudnymi sytuacjami, w tym wypracowanie sposobu na zachowanie równowagi psychicznej
Bardzo ważne dla naszego zdrowia są badania przesiewowe, inaczej nazywane skriningiem. Mają na celu zbadanie określonej populacji pod kątem wczesnych sygnałów określonych chorób. Mogą być stosowane tylko wtedy, gdy:
- znamy sposób na wykrycie wczesnych objawów danej choroby lub czynników, które mogą prowadzić do jej rozwoju. Np. w kolonoskopii lekarz ogląda wnętrze jelit po to, by wykryć polipy – łagodne zmiany, które pozostawione bez ingerencji z biegiem czasu mogą przekształcić się w złośliwy nowotwór, rozprzestrzeniający się nie tylko w przewodzie pokarmowym, ale i w odległych narządach, takich jak tkanka kostna czy mózg. Podczas kolonoskopii istnieje możliwość usunięcia niektórych polipów, dzięki czemu rak jelita grubego nie ma z czego się rozwinąć.
- dysponujemy efektywnymi możliwościami leczenia wykrytych schorzeń, które prowadzą do wyleczenia. Leczenie jest proste i niskokosztowe, dlatego można je wdrożyć w całej populacji, która jest najbardziej narażona na wystąpienie danego schorzenia.
