Udar mózgu – skala problemu i wyzwania dla systemu opieki zdrowotnej
Udar mózgu pozostaje jedną z najpoważniejszych chorób cywilizacyjnych XXI wieku. Według danych Światowej Organizacji Zdrowia co roku udaru doświadcza około 15 milionów osób na całym świecie. W Polsce skala problemu również jest ogromna – statystyki Narodowego Funduszu Zdrowia wskazują, że rocznie udar dotyka od 60 do 90 tysięcy pacjentów. Co czwarty z nich umiera w pierwszym roku po incydencie, a większość ocalałych zmaga się z długotrwałymi konsekwencjami zdrowotnymi.
Najczęściej kojarzymy udar z paraliżem i ograniczeniami ruchowymi, ale równie poważnym następstwem są zaburzenia mowy i komunikacji. Szacuje się, że nawet 40 proc. pacjentów po udarze cierpi na różne formy afazji, czyli utraty zdolności mówienia i rozumienia języka. W tym kontekście nieoceniona staje się rola neurologopedy, który wspiera chorych w odzyskaniu zdolności komunikacyjnych, a tym samym przywraca im poczucie niezależności i godności.
Afazja i zaburzenia komunikacji po udarze
Afazja jest jednym z najczęstszych zaburzeń po udarze niedokrwiennym i krwotocznym mózgu. Jej obraz kliniczny zależy od miejsca uszkodzenia mózgu. Może przybierać różne postacie – od problemów z nazywaniem i budowaniem zdań, przez trudności w rozumieniu mowy, aż po całkowitą utratę zdolności komunikacji werbalnej.
Dane przedstawione w raporcie Polskiego Towarzystwa Neurologicznego pokazują, że w Polsce od 25 do 40 proc. pacjentów po udarze wymaga intensywnej terapii neurologopedycznej. Co istotne, im wcześniej rozpocznie się rehabilitację, tym większe szanse na odzyskanie sprawności. Badania wykazują, że pacjenci, którzy rozpoczęli terapię mowy w ciągu pierwszych 14 dni po udarze, osiągają nawet dwukrotnie lepsze efekty niż osoby, które rozpoczęły rehabilitację później.
Oprócz afazji często występują też inne zaburzenia: dyzartria (zaburzenia artykulacji spowodowane uszkodzeniem ośrodków motorycznych), apraksja mowy czy dysfagia, czyli problemy z połykaniem. Wszystkie te trudności bezpośrednio wpływają na jakość życia pacjentów, ograniczają ich samodzielność i mogą prowadzić do wtórnych powikłań, takich jak niedożywienie czy izolacja społeczna.
Rola neurologopedy w procesie rehabilitacji
Neurologopeda to specjalista, którego zadaniem jest diagnoza i terapia zaburzeń komunikacyjnych oraz połykania u osób z uszkodzeniami układu nerwowego. W przypadku pacjentów po udarze jego praca ma charakter kompleksowy i interdyscyplinarny – odbywa się we współpracy z neurologiem, fizjoterapeutą, psychologiem i pielęgniarką.
Proces terapii neurologopedycznej rozpoczyna się od szczegółowej diagnozy, w której określa się stopień i rodzaj zaburzeń mowy. Następnie tworzony jest indywidualny plan terapii. Obejmuje on m.in.: ćwiczenia oddechowe, trening artykulacyjny, pracę nad słownictwem i rozumieniem języka, a także elementy komunikacji alternatywnej, gdy mowa nie może być w pełni przywrócona.
Badania kliniczne dowodzą skuteczności tego rodzaju terapii. Według danych opublikowanych w „Journal of Speech, Language, and Hearing Research”, regularna terapia neurologopedyczna poprawia zdolności komunikacyjne u 70 proc. pacjentów w ciągu pierwszych sześciu miesięcy po udarze. Co więcej, wczesne i intensywne zajęcia zwiększają szanse na powrót do pracy zawodowej i aktywnego życia społecznego.
Znaczenie wsparcia rodziny i technologii w terapii
Nie mniej istotnym elementem rehabilitacji neurologopedycznej jest zaangażowanie rodziny pacjenta. Bliscy, którzy biorą udział w terapii, uczą się wspierać chorego w komunikacji, stosować proste strategie ułatwiające rozmowę i motywować do systematycznych ćwiczeń. Według badań przeprowadzonych przez Uniwersytet w Newcastle, wsparcie rodziny zwiększa skuteczność terapii o około 20 proc. w porównaniu z pacjentami, którzy ćwiczą wyłącznie z terapeutą.
Coraz większą rolę odgrywają również nowoczesne technologie. Aplikacje mobilne, specjalistyczne programy komputerowe czy wideoterapie online pozwalają pacjentom ćwiczyć także w domu, co jest szczególnie ważne w mniejszych miejscowościach, gdzie dostęp do specjalistów bywa ograniczony. Pandemia COVID-19 przyspieszyła rozwój teleterapii i dziś wielu neurologopedów oferuje skuteczną pomoc w formie zdalnej.
Perspektywy na przyszłość i znaczenie systemowe
Rosnąca liczba udarów w Polsce i na świecie sprawia, że rola neurologopedów w systemie ochrony zdrowia będzie stale wzrastać. Według prognoz Europejskiej Organizacji ds. Udarów (ESO) liczba incydentów udarowych w Europie do 2035 roku wzrośnie o 34 proc. W Polsce, ze względu na starzenie się społeczeństwa, problem będzie szczególnie widoczny.
W tym kontekście konieczne jest nie tylko zwiększenie dostępności do rehabilitacji neurologopedycznej, ale także inwestowanie w szkolenia kadry, rozwój nowoczesnych metod terapii i lepszą edukację społeczeństwa w zakresie pierwszych objawów udaru. Tylko kompleksowe podejście pozwoli zmniejszyć skalę niepełnosprawności i poprawić jakość życia pacjentów.
Źródła danych:
- Narodowy Fundusz Zdrowia – raport o udarach w Polsce, 2022.
- Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) – Global Stroke Statistics, 2021.
- Polskie Towarzystwo Neurologiczne – rekomendacje dotyczące rehabilitacji poudarowej, 2020.
- Journal of Speech, Language, and Hearing Research, 2021.
- European Stroke Organisation (ESO) – Stroke Action Plan for Europe 2020–2035.
Artykuł powstał we współpracy z CopernicusMed w Toruniu.
O CopernicusMed:
CopernicusMed to nowoczesne centrum medyczne w Toruniu, oferujące kompleksową opiekę specjalistyczną, w tym rehabilitację neurologiczną i neurologopedyczną. Misją centrum jest holistyczne podejście do zdrowia pacjentów i łączenie nowoczesnych technologii z doświadczeniem ekspertów. Więcej informacji dostępnych na stronie: copernicusmed.pl.
